Boerderij Zijleinde

Van oudsher heet onze boerderij Zijleinde, een naam die in de 16e eeuw al in de archieven te vinden is. De naam is tegelijk ook een geografische aanduiding: net voorbij de boerderij eindigt de rivier de Zijl in de Kagerplassen.

Syl-Ende: in 1577 al een boerderij

De boerderij ligt aan het einde van de doodlopende Zijldijk, in de noordpunt van de Boterhuispolder, tussen de Zijl en het riviertje de Zijp. Op deze natuurlijke verhoging in het landschap wordt al tenminste sinds de zestiende eeuw geboerd. In de 16e eeuw was boerderij ‘Syl-Ende’ in handen van de huiszittenmeesters van de St. Pancrasparochie in Leiden. Zij waren verantwoordelijk voor de bedeling en verzorging van thuiszittende armen. Er waren in Leiden drie van dergelijke parochies. In 1577 fuseerden die en werd de armenbedeling door het stadsbestuur overgenomen. Boerderij Zijleinde werd verhuurd.

In de jaren 1579/1580 was Gerrit Huygensz van Leeuwen pachter van de boerderij met 18 morgen en 3 hont land, voor 120 pond per jaar. Zijn zoons Jan en Pieter namen de boerderij in 1606 over van hun moeder. Een ‘morgen’ is iets minder dan een hectare. Deze oude oppervlaktemaat gaf het gebied aan dat in een ochtend kon worden geploegd.

Kaart uit de Atlas van Rijnland, getekend door F. Balthasars in 1615. Collectie Hoogheemraadschap Rijnland

In de Collectie Bodel Nijenhuis (Universiteitsbibliotheek Leiden) bevinden zich drie kaarten van de bezittingen van de huiszittenmeesters tot Leiden, die in de jaren 1626, 1628 en 1629 door de beroemde landmeter Jan Pietersz Dou zijn vervaardigd. Op deze kaarten zijn op de plek van Zijleinde twee woningen te zien, te midden van een boomgaard.

Heerenhuizing met diverse parthijen wey en hooyland

In 1732 was sprake van één woning die door de huiszittenmeesters in het openbaar werd verkocht aan mr. Nicolaus de Bije, voor 13.350 gulden. Zijleinde had toen een oppervlakte van 35 morgen, 534 roeden.

In januari 1774 werd dit bezit voor 10.600 gulden in het openbaar verkocht aan de schatrijke boer Gijsbert van der Schot. Hij was in 1749 getrouwd met de eveneens bemiddelde Marijtje Pietersdr. van der Post. Na hun dood erfde dochter Cornelia zeker drie boerderijen, waaronder Zijleinde en het Klaverblad. Ze huwde in 1785 in Warmond met de vermogende Amsterdamse kaaskoopman Dirk Bus. Hij woonde in Amsterdam maar bracht een groot deel van het jaar door op zijn boerderij aan het Zijleinde. Op het erf bouwde hij een ‘heerenhuis of optrek’ waar hij graag vertoefde. Pieter van der Geest de oudste had als meesterknecht de leiding.

Dirk Bus erfde na het overlijden van zijn vrouw in 1805 al haar bezit. Toen hij op 22 februari 1820 in Warmond overleed, erfde Het Rooms-Katholiek Oude Armenkantoor te Amsterdam alle bezittingen, die getaxeerd werden op 18.175 gulden en omschreven als ‘een huismanswoning genaamd Zijleinde met koestal, verder getimmertens, mitsgaders een Heerenhuizing of optrek met de daarbij behorende gebouwen omtrent de Zijldijk onder Warmond met diverse parthijen wey als hooyland bij en omstreeks de voorseyde woning, groot 52 morgen en 55 roeden.’ Dirk Bus werd op 28 februari 1820 begraven in Voorhout. Pachter van de boerderij werd meesterknecht Pieter van der Geest.

Netherlands,_Zijl_(4)

Topografische kaart van Leiden en omgeving – Nettekeningen 1:25.000 van de veldminuten ten behoeven van de Topografische Militaire Kaart, 1850-1864, collectie Nationaal Archief

Brand en rampspoed

Sindsdien werd de boerderij met omliggende weilanden gepacht door de familie van der Geest, in opeenvolgende generaties tot 2014. Op 30 december 1956 brandde de oude boerderij volledig af. Ook de hooiberg vatte vlam. Er ontstond groot gevaar voor de ernaast gelegen boerderij Zijldijk 10 van Hein van der Geest, maar door het snelle optreden van de boer en de omwonenden kon deze boerderij gered worden. Op de plaats van de oude boerderij werden een nieuwe stal en een nieuw woonhuis gebouwd.

Van de oorspronkelijke boerderij resteerden alleen nog de turfschuur en het zomerhuis. Veel boerderijen van het zogenaamde ‘hallentype’ in dit gebied hadden een dergelijk zomerhuis. Daar speelde zich in de zomer het dagelijks leven af: koken, eten, brood bakken, etc. Ernaast stond het karnmolenhuis, voor de verwerking van boter en kaas.

In 1981 kocht zoon Piet van der Geest de boerderij van het R.K. Oude Armenkantoor te Amsterdam. Het bijbehorende land bleef hij pachten van het Armenkantoor. Deze weilanden rondom Zijleinde werden in 2012 verkocht aan de Gemeente Teylingen. In 1983 werd, na een hooibrand, de koeienstal vervangen door een nieuwe ligboxenstal. Piet en Clema van der Geest hadden tot 2006 een goed lopend melkveebedrijf met ruim 60 koeien. Anders dan zijn vader maakte Piet geen kaas meer. In 2006 stopte hij met het bedrijf en begon het zoeken naar een opvolger. Daarmee dreigde een einde te komen aan meer dan 450 jaar agrarisch gebruik van deze bijzondere plek in de Boterhuispolder.

Zijldijk 10

De naastgelegen boerderij aan de Zijldijk 10 is nauw verbonden met boerderij Zijleinde. In 1905 verhuisde Petrus van der Geest met zijn vrouw van Zijleinde naar Alkemade. Zijn zoon Leonardus Henricus bleef op de boerderij, maar ook zijn andere zoon Albertus Petrus wilde graag boer worden. In 1904 gaven Burgemeester en Wethouders van Warmond daarom toestemming aan het R.K. Oude Armenkantoor om naast de oude boerderij nog een nieuwe te bouwen.